Hoe overleven in onzekere tijden? En wat kunnen we leren van de natuur.

Hoe bereid ik me voor op wat ik nog niet weet?

Er gaat iets gebeuren — dat voelen we allemaal. Alleen: wat precies, dat weten we niet. Dus hoe bereid je je voor op een toekomst die je nog niet kent?

Dat zijn geen retorische vrag,en, maar actuele uitdagingen. Want er gebeurt momenteel zóveel tegelijk: klimaatverandering, geopolitieke spanningen, disruptieve technologieën, keten-problemen, personeelstekorten. De grote vraag is: hoe blijven we overeind als de toekomst niet voorspelbaar is, maar grillig en systemisch instabiel? Hoe worden we met andere woorden weerbaar?

Het echte probleem

De meeste organisaties zijn ontworpen om te reageren, niet om te anticiperen.

Het echte probleem: we denken dat we met korte zogenaamde concrete maatregelen oplossingen bereiken. Maar met die zogenaamde concrete snelle maatregelen lossen we op de lange termijn niks op, sterker nog, ze creëren op de lange termijn meestal nog meer problemen en we maken onszelf niet weerbaarder.

Veel organisaties blijven steken in reactief gedrag. Ze vertrouwen op incidentmanagement en ad-hoc besluitvorming. Slechts 40–60% van de bedrijven wereldwijd heeft nagedacht over de ‘Wat als’ vraag en heeft een opzet gemaakt voor een formeel contingency- of business continuity-plan. En ook daar zien we dat een aantal bedrijven dat heeft laten opstellen door  een extern consultancy bureau waar betrokkenheid van de organisatie bij het opstellen geen onderwerp was. De wijze waarop je een plan samenstelt zegt iets over de wijze waarop je reageert op onverwachte omstandigheden.

Wat de plannen zelden bevatten

• Antwoorden op systeemcrises zoals pandemieën, klimaatrampen, energiecrises of geopolitieke disrupties.

• Strategische scenario’s waarbij het hele businessmodel onder druk staat door wetgeving, technologie of marktdynamiek.

• Samenhangend denken over hoe verstoringen zich verspreiden binnen én buiten de organisatie.

Wat is dan wel nodig? Denk als een ecosysteem

Wat zou dan wel helpen en niet alleen even cosmetisch, maar echt op lange termijn? Denk eens aan een ecosysteem. Een ecosysteem is een groep levende organismen en hun omgeving die samenwerken en elkaar beïnvloeden – net als onderdelen van een oplossing die goed op elkaar afgestemd moeten zijn. Voorbereiden op het onbekende betekent niet alles proberen te voorspellen. Het betekent je organisatie zó inrichten dat ze tegen een stootje kan — zelfs als die stoot van onverwachte kant komt.

Wat helpt?

1. Gebruik ‘natural intelligence’. Biomimicry leert ons hoe natuurlijke ecosystemen veerkrachtig zijn: via redundantie (meerdere routes), diversiteit (meerdere perspectieven) en zelforganisatie (ruimte voor lokaal handelen).

2. Systeemdenken helpt ons de onderlinge samenhang te zien tussen mensen, processen en externe invloeden.

3. Cultuurexpertise (‘cultural intelligence’) laat zien waar groepsdenken, angstculturen of interne silo’s het aanpassingsvermogen belemmeren en hoe we een responsieve organisatiecultuur verankeren. In zo’n cultuur mogen groepen / mensen zelfstandig snel en adequaat reageren op (verwachte) veranderingen.

4. En via principes uit het Rijnlands organiseren kun je bouwen aan robuuste netwerken, het voortdurend ontwikkelen van vakmanschap en het bouwen aan lerende systemen, die zichzelf verbeteren en herstellen.

   
   

Of, in Klokhuis-termen:

“Als je niet weet wat er komt, zorg dan dat je organisatie lijkt op een bos: met sterke wortels, veel variatie in soorten, en de ruimte om zelf weer op te krabbelen na een storm.”

Zoals Midas Dekkers aangeeft:

"Een ecosysteem kan alleen overleven als minimaal 4-8 procent afwijkt van de standaard. Als dat niet zo is dan is het systeem ten dode opgeschreven."

Tijd voor een ander soort voorbereiding

De toekomst laat zich niet vangen in plannen alleen. Maar we kunnen ons wél voorbereiden — door veerkracht te ontwerpen. Niet in spreadsheets, maar in gedrag, cultuur en structuur. Niet met “hokjesdenken”, maar met een ecosysteemblik.`